یداله رحمانی، راوی خوش صدای زمزمه های باستانی قوم کرد ____کوردان یارسانی

روانشاد یداله رحمانی




به بهانه فرارسیدن اولین سالگرد درگذشت استاد یداله رحمانی

راوی خوش صدای زمزمه های باستانی قوم کرد

کردپرس _ سرویس فرهنگ و هنر: کوچ زودهنگام و ناباورانه استاد یداله رحمانی ضایعه ای دردناک برای موسیقی کردی منطقه کرمانشاه بود؛ هنرمندی با قابلیت های ویژه در عرصه آهنگسازی، ترانه سرایی و تحقیق و پژوهش پیرامون موسیقی فولکلور منطقه. بی گمان اگر اجل مهلت بیشتری به رحمانی می داد او می توانست خدمات ارزنده تری را به موسیقی کردی انجام دهد. کارهای موسیقایی وی رنگ و بوی جامعه کردی پیرامونش را دارد و سادگی و زلالی برخی از سروده هایش تنه به اشعار فولکلور می زنند و انگار نسل های مختلف آن ها را در شادی ها و غم هایشان زمزمه کرده اند.

یداله رحمانی از آن دسته از هنرمندانی است که به فرهنگ بومی مردمان کرد عشق می ورزید و در خلق کارهایش از ملودی ها و نواهای باستانی متداول در میان آنها بهره بسیار می گرفت. به بهانه گذشت فرارسیدن اولین سالگرد مرگ تراژیک این هنرمند مؤلف گزارشی تهیه کرده ایم که در ادامه می خوانید.

خواننده ارکستر رادیو کردی کرماشان
یداله رحمانی متولد سال 1329 در شهرستان سرپل ذهاب است. سالی که هنرمندانی مانند شهرام ناظری در آن متولد شده اند و استاد مظهر خالقی نیز از سن 11 سالگی کار خوانندگی اش را آغاز کرده است.

استاد یداله رحمانی فعالیت های هنری خود را از سال 1349 و در سن 20 سالگی با تلویزیون تازه تأسیس کرمانشاه آغاز کرد، تلویزیونی که با نصب یک دستگاه فرستنده 50 واتی که فقط شهر کرمانشاه را تحت پوشش خود قرار می‌داد و در دو نوبت ظهر (از ساعت 12 الی 30/15)و شب (از ساعت 17 الی 24) برای مخاطبانش برنامه پخش می کرد. بر عکس تلویزیون، رادیو کردی کرماشان در آن سال ها در دوران اوج خود به سر می برد و به ویژه بخش موسیقی آن هواخواهان بسیار داشت. این رادیو از سال 1341 و با تعطیلی رادیوکردی تهران جایگاهی بسیار ممتاز یافته و طی این سال ها با حضور هنرمندانی مانند "حسن زیرک" و "مظهر خالقی" شهرت فراوانی پیدا کرده بود.
استعدادهای هنری رحمانی جوان در اجرای مقامات کردی باعث شد که وی کم کم مورد توجه سرپرست ارکستر معروف رادیو کردی کرماشان قرار گیرد. زنده یاد رحمانی در گفتگوی مفصلی که دو سال قبل با وی داشتم درباره ی چگونگی آغاز همکاری هایش با این ارکستر گفت: "در همان اوایلی که تلویزیون کرمانشاه تازه راه اندازی شده بود، من با آن مرکز همکاری می کردم. روزی آقای مرآتی (رئیس وقت ارکستر رادیو کردی) به من پیشنهاد همکاری داد و گفت: چرا در رادیو با ما همکاری نمی کنی؟

به دنبال این دعوت، من همکاری هایم را با ارکستر رادیو کردی آغاز کردم. قرار بود این ارکستر برنامه ای را برای پخش در تلویزیون تهیه کند و این کار جدید، آغازی بود برای همکاری طولانی مدت من به عنوان خواننده، آهنگساز و شاعر با ارکستر رادیو و تلویزیون کرمانشاه".

هم نسل خوانندگان اسطوره ای
زنده یاد رحمانی در دورانی فعالیت هنری خود را آغاز کرد که در آن خوانندگان جوان و خوش صدای بسیاری با ارکستر رادیو کردی کرماشان همکاری می کردند. این هنرمند هم دوره های خود را اینگونه معرفی می کند: "در میان خوانندگان نسل جوان آن سال ها کسانی مانند: عزت اله قلندرلکی، زنده یاد حشمت اله لرنژاد، زنده یاد پیرخدری، اسماعیل سابور، فیروز سابور و علی علیئی حضور داشتند. زنده یاد طاهرزاده هم آغاز کارش بود و آهنگ های فارسی می خواند. ما افراد جوانی بودیم که شروع به همکاری کردیم و تا زمان پیروزی انقلاب هم فعالیت هایمان را ادامه دادیم".
کوله باری از آهنگ های زیبا
"هجران" نام اولین کاری است که استاد رحمانی با ارکستر رادیو کرماشان اجرا می کند. وی در ادامه کارهای زیبای متعددی مانند:"خه مین مه نیشه"، "شیوه ن بولبول"،"له یلم له یلا"، "لالایی"، "ئه ی گول"و "مه رزیه" و "چه و جووان" را با ارکستر رادیو کردی کرماشان به سرپرستی استاد محمود مرآتی در کرمانشاه ضبط و اجرا می کند که شعر و آهنگ اغلب آن ها از خودش است.یکی از علت های ماندگاری آثار یداله رحمانی این بود که وی در کارهایش از ابیات فولکلور منطقه بهره گرفته و گاها ابیاتی از خود را هم با آنها می آمیخت و در زمینه آهنگسازی نیز متاثر ازملودی های محلی و حس و حالی که برایش پیش می آمد آهنگهایش را می ساخت.

اعضای ارکستر رادیو کردی کرماشان را در آن زمان هنرمندانی همچون: اکبر ایزدی، بهمن پولکی، محمود بلور، اسماعیل و کامران مسقطی و حسن زید یحیایی تشکیل می دادند. در این میان استاد اسماعیل مسقطی نوازنده مطرح و باسابقه "تار" از اوایل دهه سی سابقه همکاری با ارکستر رادیو ارتش کرمانشاه را داشت، اما با تأسیس ارکستر رادیو کردی به خاطر برخی بهانه گیری ها وی مدت ها از هنرنمایی در این رسانه محروم بود ولی عاقبت در سال 1349 با سفارش معاون وقت رادیو و تأیید نهایی استاد محمود مرآتی وارد ارکستر رادیو کردی کرماشان شد.
مرضیه ای نازنین ای چاو خمارم
یکی از مشهورترین ترانه های استاد یداله رحمانی "مه رزیه" نام دارد؛ یک آهنگ عاشقانه بسیار زیبا که در یکی دو دهه اخیر بیشتر با صدای گرم ناصر رزازی در ذهن دوستداران موسیقی ماندگار گشته است. علاوه بر "رزازی،" آهنگ "مه رزیه" را زنده یاد "آزاد خانقینی" هنرمند خوش صدا و نام آشنای خانقینی نیز با زیبایی هرچه تمام اجرا کرده است.

استاد رحمانی آهنگ معروف "مه رزیه" را در اوایل دهه پنجاه ساخته و با صدای خودش اجرا کرده است. یکی از ویژگی های ممتاز "مه رزیه" شعر سرشار از احساس آن است که از سروده های زنده یاد رحمانی می باشد. در ترانه اولیه ابیات زیبایی گنجانده شده اند که در بازخوانی های بعدی تغییر یافته اند. به عنوان نمونه در اجرای آقای رحمانی بیت زیبایی با این مضمون وجود دارد:

مه­ رزیه ئه­ ی ئاهو خیال که ­وک کووهانی

خوه­ ش ئه­دا شیرین زووان خودا بزانی


که در بازخوانی های "رزازی" و "آزاد خانقینی" حذف شده است.

و یا بیت:

بیمه وه ده ­وریش حه­ ق هه­ ر کیشم هو هو

په ­نام وه مه ­عوای به­ رزت یا شای دالاهو


به این صورت در اجراهای بعدی تغییر یافته است:


وه­ وینه ­ی ده­ وریش حه­ ق هاوار که­ م یاهو

شوکرانه­م وه یه ­زدان و وه شای دالاهو

عاشق و شیدای مقامات باستانی کردی

زنده یاد رحمانی در دورانی که اغلب خوانندگان جوان همه فکر و ذکرشان خواندن ترانه های زیبا و عاشقانه و یا بازخوانی تصنیف های فولکلور بود، راه متفاوتی را در پیش گرفته بود. او عشق و علاقه خاصی به خواندن مقامات باستانی کردی رایج در منطقه گرمسیر (گرمیان) داشت و قسمت اعظم فعالیت های هنر اش را به این سبک کار اختصاص داده بود. از جمله مقاماتی که وی در دهه پنجاه اجرا و ضبط کرده است می توان به: "ئای ئای"، "فه­لای شار خه­م" و "ئه­لوه­ن" اشاره کرد. صدای گرم و پرسوز استاد رحمانی را در این آهنگ ها "عود" استاد محمود بلور نوازنده نابینای ارکستر رادیو کردی کرماشان همراهی می کند.

این هنرمند در مقدمه ای که بر "ئه لوه ناتی" تنها کاست منتشر شده وی در سه دهه اخیر نگاشته، درباره این مقامات آورده است: "مقام فریاد سوز درونی انسان ها در طول زمان است، که به تدریج شکل گرفته و بیان شده است. از این رو حس درونی مردمان حاشیه نشین رودخانه الوند، که از سلسله جبال زاگرس و قلل دالاهو سرچشمه می گیرد، در طول تاریخ پدید آورنده مقاماتی شده است که مجموعه آنها را " ئه لوه ناتی" می نامند، از جمله این مقامات: "ئه لوه نات"، "ئای ئای"،"ئه لا وه یسی"، "خورشیدی"، "قه تار" و ... را می توان نام برد".


در روز برگزاری مراسم اولین سالگرد زنده یاد رحمانی مقام ها و آهنگ های خاطره انگیز وی که در دهه 50 و ایام جوانی اجرا کرده بود از طریق بلندگو پخش شد که حال و هوای بسیار ویژه ای به این مراسم بخشیده بود:


فه­ له ­ک تاله ­ی من گه ­ن بی له ئه­ زه­ل تاله­ ی من

هیچ که ­س خه­ و نیه­ که­ ید شه ­و له ناله­ ی من

تف له چاره ­گه­ ی له تفلی سیام

کاشکیا له دالگ له بار بچیام


این اشعار زیبا و پرسوز که در غالب مقام "ئای ئای" اجرا می شوند بعدها در اوایل دهه هفتاد توسط زنده یاد لرنژاد با همراهی "گروه شمس" در کاست "کرماشان" اجرا شدند.

همچنین یکی دیگر از امتیازهای استاد رحمانی تسلط وی بر گویش "کردی کلهری" رایج در مناطق "قصرشیرین"، "سرپل ذهاب" و "گیلانغرب" بود که در آن زمان نمود چندانی در کارهای ارایه شده توسط ارکستر رادیو کردی نداشت. او با اینکه تسلط کافی به گویش سورانی داشت و کارهایی مانند "کیژی زه هاوی" را با این گویش به خوبی اجرا کرده اما زبان هنری اش گویش" کردی کلهری" بود و ترانه هایش را بیشتر با استفاده از این گویش زیبا می سرود.

شاعر و عارف گرانقدر گوران رونشاد میرزاحسین سهرابی بانیارانی...روانشاد یداله رحمانی

از گزارشگری تلویزیون تا روزنامه نگاری




یداله رحمانی از همان دوران نوجوانی اش با نشریات مختلف همکاری می کرد. وی در سال 1352 گزارشگر رادیو و تلویزیون شد و دامنه فعالیت های رسانه ای اش را گسترش داد. زنده یاد رحمانی اولین گزارشگری بود که سلسله برنامه هایی را به زبان فارسی و کردی برای پخش از رادیو تهیه می کرد.




وی در کنار این فعالیت ها از سال 52 سال به عنوان دبیر مدارس راهنمایی در کسوت شریف معلمی وارد خدمت آموزش و پرورش شد. او با دانش آموزانش رابطه ای دوستانه داشت و به گفته شاگردانش تنها معلمی بود که هرگز چوبی برای تنبیه در دستش دیده نمی شد (هرچند این کار در آن سالها بسیار رایج بود) و همواره با رویی گشاده با دانش آموزان برخورد می کرد.




بیش از دو دهه سکوت ناخواسته




در پیش گرفته شدن سیاست های موسیقایی ناپخته و به ویژه تندروی های سلیقه ای برخی افراد کوته بین در اواخر دهه 50 و اوایل دهه 60 باعث کناره گیری اجباری یداله رحمانی واغلب جوانان همدوره اش از دنیای موسیقی شد. این هنرمند دلگیر از این گونه سطحی نگری ها، دهه 60 و 70 را دور از فعالیت های هنری گذراند.




بی گمان اگر شرایط مهیا بود و روند فعالیت های موسیقایی استاد رحمانی به یکباره قطع نمی شد، او هم اکنون جایگاه واقعی و شایسته خود را داشت. اما نزدیک به سه دهه سکوت هنری باعث شده که نسل جدید آشنایی بسیار اندکی با آثار و شخصیت هنری وی داشته باشند.




البته این تراژدی تلخ فراموشی تنها دامنگیر رحمانی نبوده و اگر شما نگاهی به هنرمندان هم عصر وی بیاندازید می بینید که از میان آن جمع تنها معدود افرادی مانند زنده یاد لرنژاد توانستند تا حدودی در متن جریانات هنری باقی بمانند ولی از اسم و رسم و برو بیای بقیه کمتر نشانی باقی مانده است. شاید اگر ازسرگیری فعالیت های دوباره هنری استاد رحمانی در سال های پایانی عمرش و سپس همت والای خانواده اش نبود این اندک آشنایی هم وجود نداشت.




این هنرمند در دهه گذشته بازگشتی دلگرم کننده به دنیای هنر داشت. دختر زنده یاد رحمانی درباره این شروع تازه می گوید: "پدرم در این سال های اخیر با تشویق دوستانش دوباره فعالیت های هنری اش را آغاز کرد و در سال 82 مجموعه "ئه لوه ناتی" را که شامل بازخوانی برخی آثار قدیمی و یکسری کارهای تازه بود را با تنظیم تازه ای از شهریار جمشیدی منتشر کرد".




زنده یاد رحمانی در کنار بقیه کارهای هنری اش یک محقق پیگیر موسیقی فولکلور نیز بود. وی در سال های پایانی عمرش با جدیت بیشتر به تکمیل کارهای تحقیقی گذشته خود پیرامون موسیقی فولکلور منطقه پرداخت و برای تکمیل یافته های خود به مناطق و روستاهای بسیاری سر زد و در این باره فیلم و مطالب مستند تهیه کرد.




"چیمن رحمانی" درباره این بخش از فعالیت های این هنرمند مقام خوان می گوید: "پدرم همچنین یکسری تحقیقات پیرامون موسیقی هوره انجام داد و به همین خاطر با برخی از هوره خوان های مطرح از جمله "سید قلی کشاورز" دیدار کرد و با بازماندگان خانواده های "علی نظر منوچهری" و "اولعزیز" هم تماس گرفته بود. متأسفانه این تحقیق ها با کوچ زودهنگام پدرم ناتمام ماند اما ما قصد داریم که با تکمیل این تحقیقات آن ها را منتشر کرده و در اختیار مردم قرار دهیم".

یداله رحمانی همچنین طی این سالهای اخیر عضو شورای شعر و موسیقی صدا و سیمای مرکز کرمانشاه بود و به عنوان ترانه سرا و آهنگساز با هنرمندان همکاری می کرد از جمله کارهایی که وی در این دوره از فعالیتش در خلق آن ها نقش داشته می توان به: "قصرشیرین"، "داله هوو"، "زله ی زنده گی"، "گیانباز شیمیایی"، ته لاق" و ... اشاره کرد.
زنده یاد رحمانی همچنین به خاطر شعر "قصرشیرین" برنده جایزه بهترین شعر از شانزدهمین جشنواره تولیدات سیما که در شیراز برگزار گردید، شد.
دست و پنجه نرم کردن با سرطان

روزهای پایانی زندگی استاد رحمانی برای او و خانواده اش به گونه ای ناباورانه و تراژیک رقم خورد. زنده یاد رحمانی تا یک ماه قبل از کوچ نابهنگامش سر حال و سرزنده مشغول ادامه فعالیت های هنری خویش بود. او در همان زمان برای تشخیص علت نوعی درد مزمن که گاهی موجب ناراحتی اش می شد به پزشک مراجعه کرده بود. پس از انجام آزمایش های لازم، او ناباورانه متوجه وجود نوعی تومور سرطانی در کبد و یکی از کلیه های خود می شود، که به دلیل پیشرفته بودن، حتی تجویز شیمی درمانی توسط پزشک معالج نیز کارساز نمی شود. این هنرمند با از دست دادن کلیه هایش، روزهای آخر عمر خویش را با دیالیز سپری می کرد تا اینکه در ساعت یازده و نیم صبح روز شنبه هفتم خرداد 1390 در بیمارستان امام رضا (ع) کرمانشاهچشم از جهان فروبست.

پیکر استاد یداله رحمانی صبح روز یکشنبه 8 خرداد ماه 90 در میان بدرقه باشکوه هنرمندان و شعرای کرمانشاهی و خیل دوست دارانش در قبرستان "مینا آباد" کرمانشاه به خاک سپرده شد.
کارهای همچنان ناشنیده

کارهای قدیمی استاد رحمانی را کمتر کسی شنیده است. بنا به هر دلیلی طی این سال ها این کارها در دسترس عموم نبوده اند. حتی اگر شما سری به دنیای "نت" و سایت معروف "یوتیوب" بزنید با کلی جستجو تنها سه آهنگ "مه رزیه" و "ئای ئای" و "کیژی زه هاوی" را می توانید پیدا کنید. نام کردی این آهنگ ها با آوانگاری لاتین نگاشته شده اند و به همین دلیل به نظر می رسد توسط کردهای اقلیم کردستان در فضای نت قرار داده شده باشند.
انتشار کارهای استاد از سوی انستیتو فرهنگ کرد در سلیمانیه

یکی از خبرهای دلگرم کننده ای که پس از مرگ استاد رحمانی باعث خوشحالی اهالی هنر شد موضوع انتشار کارهای قدیمی این استاد موسیقی مقامی توسط انستیتو فرهنگ کرد در سلیمانیه به مدیریت استاد مظهر خالقی رئیس اسبق رادیو و تلویزیون کرمانشاه در اواخر دهه پنجاه بود.

چیمن رحمانی در مورد چگونی انتشار این آهنگ ها می گوید: " ما در مهرماه سال گذشته دیداری با استاد مظهر خالقی داشتیم که ایشان طی آن دیدار قول انتشار کارهای پدرم را در غالب یک آلبوم به ما دادند. در سفری بعدی که در دیماه گذشته انجام گرفت  همه کارهای قدیمی پدرم ( شامل 16 آهنگ) را همراه با شعر آهنگ ها، بیوگرافی کامل و یکسری عکس به انستیتو فرهنگ کرد تحویل دادم.قرار بود این آلبوم قبل از مراسم سالگرد مرگ پدرم آماده شود اما متأسفانه به دلیل خراب شدن دستگاه ضبط موسیقی انستیتو آماده شدن این آلبوم مقداری به تأخیر افتاد".

وی سپس ادامه داد: "ما اصرار داریم که همه 16 آهنگی که پدرم در دهه پنجاه و با همراهی اکستر رادیو کردی کرماشان اجرا کرده است منتشر شود؛ ولی آقای خالقی گفتند که مسئولیت انتخاب آهنگ ها با شورای موسیقی انستیتو است و ممکن است برخی کارها به دلیل پایین آمدن کیفیت صدای برخی از آن ها در این میان استثنا شوند".
انتشار کارهای زیبا و ماندگار استاد رحمانی می تواند گامی اساسی در راه آشنایی مردم با کارهای هنری استاد این هنرمند شایسته باشد. شنیدن دوباره این کارها پس از سه دهه مطمئنا بسیاری را به حیرت وا خواهند داشت و این افسوس را خواهند خورد که ما طی این سال ها ما با هنرمندانمان چه کرده ایم که بزرگانی مانند استاد رحمانی با آن آثار زیبا و ماندگار سال ها کاری جز آه و حسرت از دستشان بر نیامده است.

روحش شاد و یادش گرامی



گزارش: بهزاد خالوندی