شب یلدا یا جشن چلە درکوردستان یارسان نشین
مقدمە: در ابتدا مایلم کە نگاهی بە سمبل ها و المنت هایی کە در شب یلدا در ایران باستان بکار گرفتە شدە است، اشارەایی بکنم و بعد از آن شباهت آنرا در کوردستان و عمدتا مناطق یارسان نشین برسی کنم.
هندوانە، آجیل و انار ٣ جیزی است کە در شب یلدا گذاشتە میشود و با آن شب یلدا را جشن می گیرند. و بعدها هم فالگیری و عمدتا گرفتن فال حافظ در این شب رایج شدە است. ریشەی این المنتها از کجا آمدە است، و چرا از این ٣ مورد اسفتادە می شود زیاد مورد بحث من نیست، ولی نزدیکی این جشن با جشن چلە در مناطق یارسان نشین چگونە است برای بحث کنونی من حائز اهمیت است.
هندوانە: وانە یک کلمەی هندی است کە هندی ها آنرا بە هندوانەی ما میگویند، و هند وانە در واقع میوەایی کە از هند آمدە است. در نزد مردمان یارسان، هندوانە در جشن چلە جای خاصی ندارد.
آجیل: یکی از مواردی است کە در اكثر جشن های باستانی ایرانی برای صرف کردن و سپری وقت گذاشتە می شود. جشن هایی چون چهارشبنە سوری، عید نوروز هرکدام آجیل صرف می شود. صرف آجیل در مناطق یارسان نشین جای خاصی نداشتە است.
انار: در فرهنگ ایرانی جایی ولا در میان میوەها داشتەا ست. سرخی انار در اشعار شاعران مختلف ایرانی، چون فردوسی، حافظ بە کرات مورد بهرە برداری قرار گرفتە است. دانەهای سرخ انار بە خورشید نزدیک دانستەاند و آنرا یک میوەی بهشتی میدانند.
در آینن یارسان انار یک میوەی مقدس است کە بعنوان قربانی نذر می شود، و چون نقش و دون بابایادگار نقش قربانی بودن است، بنابراین انار ذات بابایادگاری دارد. (بابا یادگار از امامان و پیرهای مقدس در آئین یارسان است)
گاو: در فرهنگ هندی و ایرانی قدیم گاو بە عنوان سمبل برکت بودە است. گاو برای یک کشاورز از اهمیت بسیار بالایی برخوردار بودە است. گاو مادە یک منبع شیردهی، زایندە و تولید کنندەی گوشت، و گاو نر برای کار و شخم زدن و اسفتادە از گوشت آن دارای اهمیت ویژە بودە است. در مناطق یارسان نشین زمستانان خوراکی بە اسم آدانە کوڵانە می پزند و آنرا دعا میدهند. در پایان چلەها، یعنی پایان چلەی کوچک کوردی گورانی کشکک درست می شود. چیزی شبیهە حلیم است، یعنی دانە کولانە کە از دانەهای گندم و نخود کشکک مواد اصلی آن است، گوشت گاو نیز بە آن زیاد می شود کە بە عنوان یک خوارکی مقوی و گرم در این شب صرف می شود.
شب یلدا در واقع جشنی است کە ایرانیان برای پایان یافتن تاریکی و فصل سرما و آغاز بلند شدن روزها، گرفتە می شود. یلدا بە معنای زایش و سمبل زایش خورشید است کە از دست اهریمن تاریکی رهایی پیدا کردە است. آغاز زمستان یعنی اول دیماه مصادف است با طولانی ترین شب سال، و شاید آجیل برای آن باشد کە برای صرف در این شب طولانی گذاشتە شود کە با آن، این شب بلند را بە پایان برسانند.
خورشید در آئین یارسان مظهر پیر بنیامینی (پیر بنیامین از بنیان گذاران دوبارەی آینن یاری در دورەی سلطان سهاک است، و از چهار یار اصلی سلطان سهاک است. پیر بنیامین، پیر موسی، داود کەوسوار، مصطفا داوان (دودان)) دارد و یکی از سوگند و قسم هایی است کە مردم بە آن پایبندند. وقتی می گویند: "وەی پرشەی خوەر نازارە" یعنی بە این نور نازنین آفتاب قسم.
خورشید سبمل گرمی و روشنایی و زایش آن در پایان کوتاه ترین روز سال یعنی پایان چلە کوچک زمستان کوردی گورانی یا کوردی گرمسیری سلطانی بهانەاییست برای گرفتن جشن چلە. برای روشن شند موضوع جشن جلە در مناطق یارسان نشین بە دو موضوع اشارە میکنم، یکم زمستان کوردی گورانی چلەها در این فرهنگ چگونە است و دیگر اینکە ریشەی گذاشتن کشکک در این روز از نظر فرهنگی و فلکلور گوران برسی میکنم.
زمستان کوردی گورانی: زمستان کوردی گرمسیری دیگر نام آن است. زندە یاد سید خلیل عالی نژاد در این راه برای بە ثبت رساند تقویم گرمسیری سلطانی و تهیە و تنظیم آن زحمت زیادی کشید. زمستان کوردی از آخرین روز مهر ماه، یا اول آبانماه شروع میشود. زمستان ٣ ماه طول می کشد و تا آخر دی هاه طول می کشد. این است کە در واقع ٢ ماه جلوتر از تقویم خورشیدی است.
چلە بزرگ یا چلەی اول بە حساب آوردن ٤٠ روز و ٤٠ شب است کە تا ١٠ آذر ماه بە درازا می کشد. جشن بزرگ آئین یاری در چلە بزرگ انجام می شود. ١٢ سفیدی از چلە بزرگ. یعنی ١٢ همین روز از ماه در آسمان کە در اول چلە بزرگ است بە انجام می رسد.
چلە کوچک بە حساب آوردن ٢٠ روز و ٢٠ شب است. کە بە همین خاطر بە آن چلە کوچک یا چلەی دوم می گویند. چلە کوچک تا آخر آذرماه طول می کشد. اول دیماه در واقع جشن پایان چلەها در مناطق یارسان نیشین است، کە در آن شب کشکک درست می شود و صرف می شود. این شب کە مصادف است با طولانی ترین شب سال، بە عنوان جشن پایان چلە در مناطق یارسان نشین است. و زایش خورشید و تولد و دون دوبارەی پیرنیامین در آئین یاری است.
برای این شب فلولکوریکی است در میان مردم یارسان نشین بە اسم شب "گاهوویل" یا "شب گاو سرخ". کە در اینجا خواهم آورد.
نقل است کە در دوران قدیم پیری فرزانە در یکی از آبادیهای یارسان نشین زندگی می کردە. بە قولی یا از آبادیهای قورچی واشی یا وەر مانگ و گولە زەرد کە از آبادیهای دور و بر کوە بلند داڵاهو است. در این روز یعنی پایان چلە کوچک زمستان کوردی روز آفتابی و هوای گرمی بودە است. مردم آبادی بە رسم آنوقت تو کوچەها و روی پشت بامها جمع بودند و از وجود آفتاب لذت بردەاند. پیر فرزانە می گوید، امشب برف سنگینی خواهد آمد، اگر خوابمان ببرد زیر برف همە خفە می شویم. مردم بە آن پیرمرد می خندند. او بە خانە بر میگردد و ٦ پسر داشتە، آنها را جمع می کند، و می گوید بیایید کە تنها گاوی کە داریم سر ببریم، کە برای امشب و چند روز بعد برای خوردنی نیاز خواهیم داشت. با اسرار بچەها، کە گاو آنها تنها امید ما برای شخم زدن است بگذار سرش نبریم، پدر قبول نمی کند. و گاو سرخشان (گاهوویل) را سر می برند و کشک بزرگی را از آن درست می کند. شب براستی برف سنگینی می زند و همەی آبادی زیر برف خفە می شوند بە غیر از آن پیر مرد کە تا صبح بە نوبە پسرهاش برف پارو می کردند و دور و بر خانە و روی خانە را پارو می زدنند کە زیر برف خفە نشوند. و کشکک این خوارکی گرم مقوی بە آنها تا صبح گرمی و انژی می دهد.
(اگر چە تاریخ شب گاهوویل، را من بە دو تاریخ از میان مردم جمع آوری کردم، یکی اینکە ١٥ آخر ماه زمستان کوردی یعنی ١٥ دیماه خواهد بود و اینکە آخر چلە کوچک یا پایان چلەها، یعنی اول دیماه)
فصل ها در آئین یارسان هر کدام بە یکی از ملایکەهای اصلی آئین یارسان تعلق دارد.
رهبرم داود شای کوسوارن= هر فصلی یاری هر یاری یارن
فصل بهار متعلق به داوو کەوسوار
فصل تابستان متعلق به پیر بنیامین
فصل پائیز متعلق به پیرموسی
فصل زمستان متعلق به مصطفی داوان و بهلول دانا میباشد.
مقدمە: در ابتدا مایلم کە نگاهی بە سمبل ها و المنت هایی کە در شب یلدا در ایران باستان بکار گرفتە شدە است، اشارەایی بکنم و بعد از آن شباهت آنرا در کوردستان و عمدتا مناطق یارسان نشین برسی کنم.
هندوانە، آجیل و انار ٣ جیزی است کە در شب یلدا گذاشتە میشود و با آن شب یلدا را جشن می گیرند. و بعدها هم فالگیری و عمدتا گرفتن فال حافظ در این شب رایج شدە است. ریشەی این المنتها از کجا آمدە است، و چرا از این ٣ مورد اسفتادە می شود زیاد مورد بحث من نیست، ولی نزدیکی این جشن با جشن چلە در مناطق یارسان نشین چگونە است برای بحث کنونی من حائز اهمیت است.
هندوانە: وانە یک کلمەی هندی است کە هندی ها آنرا بە هندوانەی ما میگویند، و هند وانە در واقع میوەایی کە از هند آمدە است. در نزد مردمان یارسان، هندوانە در جشن چلە جای خاصی ندارد.
آجیل: یکی از مواردی است کە در اكثر جشن های باستانی ایرانی برای صرف کردن و سپری وقت گذاشتە می شود. جشن هایی چون چهارشبنە سوری، عید نوروز هرکدام آجیل صرف می شود. صرف آجیل در مناطق یارسان نشین جای خاصی نداشتە است.
انار: در فرهنگ ایرانی جایی ولا در میان میوەها داشتەا ست. سرخی انار در اشعار شاعران مختلف ایرانی، چون فردوسی، حافظ بە کرات مورد بهرە برداری قرار گرفتە است. دانەهای سرخ انار بە خورشید نزدیک دانستەاند و آنرا یک میوەی بهشتی میدانند.
در آینن یارسان انار یک میوەی مقدس است کە بعنوان قربانی نذر می شود، و چون نقش و دون بابایادگار نقش قربانی بودن است، بنابراین انار ذات بابایادگاری دارد. (بابا یادگار از امامان و پیرهای مقدس در آئین یارسان است)
گاو: در فرهنگ هندی و ایرانی قدیم گاو بە عنوان سمبل برکت بودە است. گاو برای یک کشاورز از اهمیت بسیار بالایی برخوردار بودە است. گاو مادە یک منبع شیردهی، زایندە و تولید کنندەی گوشت، و گاو نر برای کار و شخم زدن و اسفتادە از گوشت آن دارای اهمیت ویژە بودە است. در مناطق یارسان نشین زمستانان خوراکی بە اسم آدانە کوڵانە می پزند و آنرا دعا میدهند. در پایان چلەها، یعنی پایان چلەی کوچک کوردی گورانی کشکک درست می شود. چیزی شبیهە حلیم است، یعنی دانە کولانە کە از دانەهای گندم و نخود کشکک مواد اصلی آن است، گوشت گاو نیز بە آن زیاد می شود کە بە عنوان یک خوارکی مقوی و گرم در این شب صرف می شود.
شب یلدا در واقع جشنی است کە ایرانیان برای پایان یافتن تاریکی و فصل سرما و آغاز بلند شدن روزها، گرفتە می شود. یلدا بە معنای زایش و سمبل زایش خورشید است کە از دست اهریمن تاریکی رهایی پیدا کردە است. آغاز زمستان یعنی اول دیماه مصادف است با طولانی ترین شب سال، و شاید آجیل برای آن باشد کە برای صرف در این شب طولانی گذاشتە شود کە با آن، این شب بلند را بە پایان برسانند.
خورشید در آئین یارسان مظهر پیر بنیامینی (پیر بنیامین از بنیان گذاران دوبارەی آینن یاری در دورەی سلطان سهاک است، و از چهار یار اصلی سلطان سهاک است. پیر بنیامین، پیر موسی، داود کەوسوار، مصطفا داوان (دودان)) دارد و یکی از سوگند و قسم هایی است کە مردم بە آن پایبندند. وقتی می گویند: "وەی پرشەی خوەر نازارە" یعنی بە این نور نازنین آفتاب قسم.
خورشید سبمل گرمی و روشنایی و زایش آن در پایان کوتاه ترین روز سال یعنی پایان چلە کوچک زمستان کوردی گورانی یا کوردی گرمسیری سلطانی بهانەاییست برای گرفتن جشن چلە. برای روشن شند موضوع جشن جلە در مناطق یارسان نشین بە دو موضوع اشارە میکنم، یکم زمستان کوردی گورانی چلەها در این فرهنگ چگونە است و دیگر اینکە ریشەی گذاشتن کشکک در این روز از نظر فرهنگی و فلکلور گوران برسی میکنم.
زمستان کوردی گورانی: زمستان کوردی گرمسیری دیگر نام آن است. زندە یاد سید خلیل عالی نژاد در این راه برای بە ثبت رساند تقویم گرمسیری سلطانی و تهیە و تنظیم آن زحمت زیادی کشید. زمستان کوردی از آخرین روز مهر ماه، یا اول آبانماه شروع میشود. زمستان ٣ ماه طول می کشد و تا آخر دی هاه طول می کشد. این است کە در واقع ٢ ماه جلوتر از تقویم خورشیدی است.
چلە بزرگ یا چلەی اول بە حساب آوردن ٤٠ روز و ٤٠ شب است کە تا ١٠ آذر ماه بە درازا می کشد. جشن بزرگ آئین یاری در چلە بزرگ انجام می شود. ١٢ سفیدی از چلە بزرگ. یعنی ١٢ همین روز از ماه در آسمان کە در اول چلە بزرگ است بە انجام می رسد.
چلە کوچک بە حساب آوردن ٢٠ روز و ٢٠ شب است. کە بە همین خاطر بە آن چلە کوچک یا چلەی دوم می گویند. چلە کوچک تا آخر آذرماه طول می کشد. اول دیماه در واقع جشن پایان چلەها در مناطق یارسان نیشین است، کە در آن شب کشکک درست می شود و صرف می شود. این شب کە مصادف است با طولانی ترین شب سال، بە عنوان جشن پایان چلە در مناطق یارسان نشین است. و زایش خورشید و تولد و دون دوبارەی پیرنیامین در آئین یاری است.
برای این شب فلولکوریکی است در میان مردم یارسان نشین بە اسم شب "گاهوویل" یا "شب گاو سرخ". کە در اینجا خواهم آورد.
نقل است کە در دوران قدیم پیری فرزانە در یکی از آبادیهای یارسان نشین زندگی می کردە. بە قولی یا از آبادیهای قورچی واشی یا وەر مانگ و گولە زەرد کە از آبادیهای دور و بر کوە بلند داڵاهو است. در این روز یعنی پایان چلە کوچک زمستان کوردی روز آفتابی و هوای گرمی بودە است. مردم آبادی بە رسم آنوقت تو کوچەها و روی پشت بامها جمع بودند و از وجود آفتاب لذت بردەاند. پیر فرزانە می گوید، امشب برف سنگینی خواهد آمد، اگر خوابمان ببرد زیر برف همە خفە می شویم. مردم بە آن پیرمرد می خندند. او بە خانە بر میگردد و ٦ پسر داشتە، آنها را جمع می کند، و می گوید بیایید کە تنها گاوی کە داریم سر ببریم، کە برای امشب و چند روز بعد برای خوردنی نیاز خواهیم داشت. با اسرار بچەها، کە گاو آنها تنها امید ما برای شخم زدن است بگذار سرش نبریم، پدر قبول نمی کند. و گاو سرخشان (گاهوویل) را سر می برند و کشک بزرگی را از آن درست می کند. شب براستی برف سنگینی می زند و همەی آبادی زیر برف خفە می شوند بە غیر از آن پیر مرد کە تا صبح بە نوبە پسرهاش برف پارو می کردند و دور و بر خانە و روی خانە را پارو می زدنند کە زیر برف خفە نشوند. و کشکک این خوارکی گرم مقوی بە آنها تا صبح گرمی و انژی می دهد.
(اگر چە تاریخ شب گاهوویل، را من بە دو تاریخ از میان مردم جمع آوری کردم، یکی اینکە ١٥ آخر ماه زمستان کوردی یعنی ١٥ دیماه خواهد بود و اینکە آخر چلە کوچک یا پایان چلەها، یعنی اول دیماه)
فصل ها در آئین یارسان هر کدام بە یکی از ملایکەهای اصلی آئین یارسان تعلق دارد.
رهبرم داود شای کوسوارن= هر فصلی یاری هر یاری یارن
فصل بهار متعلق به داوو کەوسوار
فصل تابستان متعلق به پیر بنیامین
فصل پائیز متعلق به پیرموسی
فصل زمستان متعلق به مصطفی داوان و بهلول دانا میباشد.
با تشکر از جناب آقای کاکی سیامک نجفی
 |
| دالاهو |
 |
| وینه ی برف تازه ی دالاهو که روز جمعه 28.11.2014 که سهراب یوسفی زحمتی کیشایه |
Keine Kommentare:
Kommentar veröffentlichen